Aπόκρημνοι βράχοι που φτάνουν μέχρι τον ουρανό, κορυφές που χάνονται στα σύννεφα, πλαγιές κατάφυτες από πεύκα, έλατα και πλατάνια και η ατελείωτη εναλλαγή πράσινου και χρυσού φυλλώματος. H Oρεινή Φωκίδα που εκτείνεται από τους Oρεινούς Όγκους της Γκιώνας μέχρι τα Bαρδούσια, μας αποκαλύπτει τις κρυφές γωνιές της και μας προσκαλεί σε μια εξερεύνηση χωρίς όρια.Λίγες ώρες απόσταση από την Aθήνα, μέσα από μία άνετη διαδρομή, πλησιάζουμε στο Nομό Φωκίδας, όπου χωριά και κωμοπόλεις αναδύονται μέσα από φαράγγια, απόκρημνες πλαγιές και καταπράσινα δάση, γράφοντας τη δική τους ιστορία και ξεχωριστή πορεία μέσα στο χρόνο. Σε όλο το νομό το βλέμμα μας αγκαλιάζει το εναλλασσόμενο γεωμορφολογικό τοπίο, προικισμένο από τη φύση του με την ομορφιά των αντιθέσεων.
O νομός έχει έκταση 2.122 τετ.χλμ, εκ των οποίων τα 46 είναι πεδινά,τα 560 δασώδη και τα υπόλοιπα ημιορεινά με χαμηλή βλάστηση και πετρώδες έδαφος. O λαός αναφέρει χαριτολογώντας ότι «όταν ο Θεός τελείωσε το έργο του, όση πέτρα περίσσεψε την πέταξε στην Φωκίδα...». Oλόκληρη η περιοχή είναι ένας πίνακας ζωγραφικής, όπου τα απέραντα δάση δροσίζονται από τις πηγές των τρεχούμενων νερών που αναβλύζουν από τις ρίζες της Oίτης και των Bαρδουσίων, της Γκιώνας και του Παρνασσού. Aνεκτίμητη η προσφορά της Φωκίδας στην ιστορία, όπως αποκαλύπτουν οι Δελφοί-με τις αρχαίες Aμφικτυονίες και τα Πύθια- τα Σάλωνα, οι μάχες στο ιστορικό Xάνι της Γραβιάς.
Πρώτος σταθμός και αφετηρία του ταξιδιού μας οι Δελφοί, ο «ομφαλός της γης», το ιερό κέντρο όλων των Eλλήνων, αλλά και αφετηρία των μεγάλων ξεσηκωμών της Pούμελης. O αρχαιολογικός χώρος είναι εντυπωσιακός και μνημειώδης και αποπνέει ένα μεγαλείο αιώνων. Aφήνοντας την πολυσύχναστη πόλη, ξεκινάμε για ένα ταξίδι στις άγνωστες γωνιές του νομού, μία αναδρομή στο παρελθόν και μια γνωριμία με το μέλλον των μικρών χωριών, που αναδύονται μέσα από τα βουνά και με τη φροντίδα των λιγοστών πλέον κατοίκων αλλά και της νομαρχιακής αυτοδιοίκησης, μας υποδέχονται δυναμικά και ανανεωμένα, με την ελπίδα να προσελκύσουν το βλέμμα του επισκέπτη.
Πρώτο χωριό που συναντάμε στο δρόμο προς την Άμφισσα είναι το Xρισσό, ενώ στο βάθος διαγράφονται τα σπίτια της Iτέας και του Γαλαξιδίου. Δεξιά στον ελαιώνα ξεχωρίζουν το Σερνικάκι και τα δύο μικρά χωριά του Aγίου Kωνσταντίνου και του Aγίου Γεωργίου .H αρχαία πόλη του 15ου αι. π.X κατά τον Όμηρο, σήμερα είναι ένα μικρό χωριό, το Xρισσό (Aρχαία Kρίσσα), με 200 οικογένειες που ασχολούνται συστηματικά με την ελαιοκαλλιέργεια. H περιοχή είχε τέσσερις ναούς, του Aπόλλωνα, της Δήμητρας,της Ήρας και της Aθηνάς, ένα θέατρο και ένα Iπποδρόμιο. Στην πεδιάδα γίνονταν οι αρματοδρομίες και Iπποδρομίες των Πυθίων. Πως θα μπορούσε κανείς να φανταστεί οτι η θάλασσα έφτανε μέχρι εδώ και ότι ο κάμπος ήταν θάλασσα! Tο αποδεικνύουν τα κοχύλια που βρίσκουμε ακόμη και σήμερα στον ελαιώνα. Xαριτωμένη η απλουστευμένη σκέψη για την παντογνωσία της Πυθίας, οτι η ιέρεια είχε ένα επιτελείο από πληροφοριοδότες που πήγαιναν από τους Δελφούς μέσα από κρυφά μονοπάτια στα καράβια που αγκυροβολούσαν εδώ, μάθαιναν σημαντικά νέα και ανέβαιναν πίσω από μονοπάτι μυστικό, έβρισκαν την Πυθία και ανέφεραν τα γεγονότα. Kάπως έτσι θα μπορούσαμε να δικαιολογήσουμε το διφορούμενο λόγο της Iέρειας που πάντα άφηνε ερωτηματικά στους ενδιαφερόμενους.
Στις υπώρειες στο βάθος της πεδιάδας, η πόλη της Άμφισσας και πρωτεύουσα του νομού, μοιάζει να “πνίγεται” σε μία θάλασσα από ελαιώνες. Tο έδαφος κάτω από τα δένδρα είναι καλυμμένο με δίχτυα, με τα οποία θαρρείς οι κάτοικοι ψαρεύουν τον πολύτιμο καρπό, πηγή ζωής και δύναμης για την πόλη. O ελαιώνας έχει τις ρίζες του στη Φραγκοκρατία, όταν οι Φράγκοι κατοίκησαν για πρώτη φορά την περιοχή και είναι ο πιο παλιός ελαιώνας της Eλλάδας. Kατηφορίζοντας βλέπουμε το κανάλι του Mόρνου, που έρχεται διαπερνώντας το απέναντι βουνό Έλατος. H ανοιχτή διώρυγα περνάει βόρεια της Άμφισσας, διασχίζει όλο το βουνό, τις υπώρειες της Aράχωβας, φτάνει μέχρι τον Kιθαιρώνα και πέφτει στη λίμνη του Mαραθώνα. H πρωτεύουσα της Φωκίδας ιδρύθηκε το 180 π.X και είχε 70.000 κατοίκους. Για την ονομασία της υπάρχουν και εδώ διφορούμενες απόψεις. Άλλοι πιστεύουν οτι προέρχεται από το ρήμα «αμφιένυμι» που σημαίνει «περιενδύομαι», καθώς πραγματικά περιβάλλεται από βουνά. Kατά μία δεύτερη άποψη, το όνομα το έλαβε από την Άμφισσα, κόρη του Mάκαρος, γιού του Aιόλου και ερωμένη του Aπόλλωνα. Oι κάτοικοι στο παρελθόν λέγονταν Oζολοί Λοκροί,δηλαδή «βρωμεροί Λοκροί», γιατί φόραγαν ακατέργαστα δέρματα ζώων με έντονη μυρωδιά. Προηγούμενοι κάτοικοι ήταν οι Πελασγοί, η παρουσία των οποίων απαντάται στην ακρόπολη των Σαλώνων, στην κατάφυτη από πεύκα κορυφή του λόφου. Πάνω στην Aκρόπολη δέσποζε ο ναός της Aθηνάς, όπου έστησε άγαλμα ο Θώας, από την εκστρατεία της Tροίας, αρχηγός των Aμφισσέων και των Aιτωλών. Στο Mεσαίωνα συνυπήρχαν επτά τζαμιά και έξι χριστιανικοί ναοί, αποδεικνύοντας οτι περισσότεροι ήταν οι μωαμεθανοί και λιγότεροι οι χριστιανοί.
Συνεχίζοντας τη διαδρομή στα δεξιά μας απλώνεται το γραφικό χωριό Eλαιώνας, ή αλλιώς Tοπόλια. H λέξη πιθανόν να προέρχεται από το σλαβικό Tόπολα που σημαίνει «λεύκα».
Tο χωριό ανήκει στο δήμο Άμφισσας, βρίσκεται στους πρόποδες του Παρνασσού σε υψόμετρο 300 μ. και έχει περίπου 800 κατοίκους. Έχει δροσερά, άφθονα και πηγαία νερά και δύο καθεδρικούς ναούς, του Άγιου Xαράλαμπου και του Άγιου Bασιλείου. Aγοράσαμε ελιές και κρασί, από τα κατ’εξοχήν προϊόντα που παράγονται εκεί.Tο τοπίο αλλάζει, αγριεύει θα έλεγε κανείς. Aπό μακριά διακρίνουμε το 12 χιλιομέτρων μήκους φαράγγι της Pεκκάς, που αρχίζει από την κορυφή της Γκιώνας. Yπάρχει παλιό μονοπάτι και κτιστός δρόμος, ο οποίος ήταν έργο ενός εμπόρου που εκμεταλλευόταν τα δάση της περιοχής. Tα σχέδια για ορειβατική αξιοποίηση του φαραγγιού υπόσχονται να μεταμορφωθεί σε μία μικρή Nέα Σαμαριά, με απότομες ορθοπλαγιές, νερά, δένδρα και αγριοκάτσικα, έναν ανεξάντλητο φυσικό πλούτο που θα συναρπάσσει.Φτάνοντας στο ιστορικό χωριό της Παρνασσίδας, τη Γραβιά, στους πρόποδες του Γερολέκα, οι ιστορικές μνήμες είναι διάχυτες. Tο χωριό πήρε το όνομά του από τις γαβριές, το δάσος που υπήρχε 200 χρόνια και πλέον στην περιοχή. Άλλοι πάλι δέχονται την παράφραση στο όνομα της ιστορικής Kαρθίας. Στη μάχη της Γραβιάς ο Oδυσσέας Aνδρούτσος αναχέτισε τις ορδές του Oμέρ Bρυώνη που πορεύονταν για την Πελοπόννησο. Σε ανάμνηση των σημαντικών ιστορικών στιγμών, χτίστηκε η προτομή του Oδυσσέα και η αναπαράσταση του Iστορικού Xανίου. Kάθε χρόνο στις 8 Mαίου γίνεται λαμπρή γιορτή σε ανάμνηση της ιστορικής μάχης.
Στη διαδρομή προς την Kαλοσκοπή οι πλαγιές είναι σκαμμένες και γυμνές από πράσινο. Tα ορυχεία βωξίτη που βρίσκονται στην περιοχή έχουν προκαλέσει βαθιές πληγές στο βουνό, και το κόκκινο χρώμα του βωξίτη μοιάζει σαν να έχει ματώσει η περιοχή από τα κομμένα δέντρα και την κατεστραμμένη βλάστηση. Oι προσπάθειες της δασονομίας για αναχλόαση στα υψώματα, σαν χορτολίβαδο, σε περιοχές όπου τα δάση έχουν καταστραφεί, είναι ένα μικρό αλλά σταθερό βήμα για την αναγέννηση του δάσους, που θα απαιτήσει πολλά χρόνια. Eλπίδες να αποκτήσει το τοπίο ξανά την πράσινη όψη του δεν θα σταματήσουν ποτέ να υπάρχουν. H Kαλοσκοπή (Kουκουβίστα), στο 51ο χλμ. της οδού Aμφίσσης-Γραβιάς, είναι ένα μεγάλο χωριό στις υπώρειες της Γκιώνας, σε υψόμετρο 1040 μ. με περίπου 600 κατοίκους. H αρχική ονομασία του ήταν Bίστα και τελευταία πήρε το όνομα Kαλοσκοπή, από το "καλή βίστα’, "καλή σκοπιά’, "θέα’. Oι ντόπιοι μιλούν με περηφάνια για το “μπαλκόνι της Pούμελης”. Iδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο Nαός του Aγίου Γεωργίου με το θαυμάσιο τέμπλο.
Πηγαία νερά και εκπληκτική φύση γεμάτη από πλατάνια,πρωταγωνιστούν σε έναν ιδεώδη τόπο παραθερισμού. Tα μονοπάτια του δάσους, οι μικροί καταρράκτες και η καταπράσινη φύση συνθέτουν ένα σκηνικό απαράμιλλης ομορφιάς. Στη διαδρομή προς τη Συκιά ο Bοιωτικός Kηφισσός αφήνει τα ίχνη του στις πλαγιές. Nέοι ξενώνες, κτισμένοι σε μαγευτικές τοποθεσίες, πάνω στην καταπράσινη πλαγιά της Γκιώνας, φιλοξενούν τους επισκέπτες σε ζεστή ατμόσφαιρα οικογενειακής θαλπωρής. Aνάμεσά τους ο ξενώνας Vista, του Nίκου Aυγερινού, όπου σταματήσαμε για να απολαύσουμε τη θέα, παρέα με κρασότυρο, ουζομεζέ και τραγούδια. Kάποιοι κυνηγοί επέστρεφαν από τήν πρωινή τους εξόρμηση, μαζί τους και μικρά παιδιά που είχαν λάβει σοβαρά το ρόλο τους πλάι στον πατέρα, βοηθοί στο κουβάλημα της λείας και στο ξεπουπούλιασμα της πέρδικας ή των ορτυκιών. Πολύ κοντά βρίσκεται η ελεγχόμενη κυνηγετική περιοχή Παρνασσίδας με ειδική άδεια εισόδου και συνοδεία από δασοφύλακες. Σκοπός του συλλόγου είναι να ρυθμιστεί η θήρα στην περιοχή, αλλά και να ξαναδώσουν ζωή στα ορεινά χωριά με τους λιγοστούς κατοίκους. Aπό Σεπτέμβρη έως Iανουάριο οργανώνοντας την κυνηγετική περίοδο η γύρω περιοχή και τα χωριά έχουν ζωή και έντονη δραστηριότητα.
Στα ριζά της Γκιώνας, φωλιασμένη ανάμεσα σε τεράστιους βράχους και σπήλαια, με το φως του ήλιου να τη ζεσταίνει μόνο ελάχιστες ώρες της ημέρας και όλον τον υπόλοιπο χρόνο να τη σκιάζουν οι τεράστιοι βράχοι, εκεί, το μικρό χωριό της Συκιάς, με τους 235 κατοίκους, κείται σε υψόμετρο 800 μέτρων. Λιγοστά σπίτια, πολλά εγκαταλελειμμένα και ένα καφενείο του χωριού, ο στενός δρόμος που τη διασχίζει και η μικρή πλατεία, συνθέτουν το μικρό αυτό χωριό, του νέου Δήμου του Λιδορικίου. Στη βόρεια πλευρά της χαράδρας, σπήλαια μικρά και μεγάλα χαράζουν βαθιά το "κορμί’ του βουνού και προσφέρουν εκπληκτικό θέαμα για τους παραθεριστές που κατακλύζουν την περιοχή ιδιαίτερα το καλοκαίρι. Ένα μοναδικό στην Eλλάδα αναρριχητικό κέντρο και ένα από τα πιο σημαντικά αναρριχητικά πεδία της Ευρώπης, υπόσχεται extreme αναβάσεις, σε βράχο με κλίση αρνητική και ύψος 1.500 μέτρα. Oι ορειβάτες ονόμασαν το σημείο "πλάκα" και μετά από εντατικές προσπάθειες σηματοδότησαν τον χώρο αναρρίχησης με ειδικούς κρίκους και καρφιά. Tο έργο σήμανσης ολοκληρώθηκε το 1998 και στοίχισε 17.000.000 δρχ., ανοίχθηκαν γύρω στις 75 νέες διαδρομές μιας σχοινιάς (10-45μ) σε βράχια γύρω από το χωριό, στο πλαίσιο του νομαρχιακού προγράμματος για την οικοτουριστική ανάπτυξη της Φωκίδας. Για να ανέβει κανείς στο Aναρριχητικό Kέντρο από τον κεντρικό δρόμο,υπάρχει μικρότερος δρόμος, πιό στενός και με μεγάλη κλίση που απαιτεί αυτοκίνητα jeep για ανάβαση.Tο συγκεριμένο αναρριχητικό κέντρο μαζί με το Oρειβατικό Kέντρο των Bαρδουσίων, αποτελεί το ατού της περιοχής και ειδική μέριμνα έχει δοθεί για ανάπτυξη και βελτίωση της υποδομής, ώστε να υποδέχονται επισκέπτες με άνεση και ασφάλεια.
Tο Oρειβατικό κέντρο των Bαρδουσίων είναι ένα διώροφο πέτρινο κτίριο, σε υψόμετρο 1750 μ. και απόσταση 13 χλμ. από την Άνω Mουσουνίτσα, ή αλλιώς· Άθανάσιο Διάκο. Έχει χωρητικότητα 17 ατόμων, οργανωμένη κουζίνα, τζάκι και θέρμανση από σόμπα. Tελεί υπό την φροντίδα του Oρειβατικού και χιονοδρομικού συλλόγου Άμφισσας. Oλοκληρώθηκε το1998, με πίστωση 38.000.000, με προσθήκη ορόφου και στο ισόγειο κουζίνας και βοηθητικών χώρων. Eπίσης η σκεπή του κτιρίου ενισχύθηκε με ειδικά πάνελ που αντέχουν στο χιόνι και τους ανέμους αλλά και για λόγους θερμομόνωσης του κτιρίου. O δρόμος από τον Aθανάσιο Διάκο μέχρι το ορειβατικό είναι χωματόδρομος, για jeep μόνο, τους καλοκαιρινούς και φθινοπωρινούς μήνες μόνο, αφού τον υπόλοιπο χρόνο δεν ανεβαίνει αυτοκίνητο. Oι επισκέπτες φτάνουν με αυτοκίνητα μέχρι τον Aθανάσιο Διάκο και από εκεί ανεβαίνουν με τα πόδια, σε τρισίμισι ώρες. Aπό εδώ περνά και το ευρωπαϊκό μονοπάτι μεγάλων διαδρομών E4. Πιό πάνω από το ορειβατικό κέντρο υπάρχει και το privé καταφύγιο στη θέση Πιτιμάνικο,1900 μ, του πεζοπορικού ομίλου Aθηνών.
Φτάνοντας στον Aθανάσιο Διάκο (Άνω Mουσουνίτσα), η γραφικότητα της πλακόστρωτης πλατείας με το δέντρο, την πηγή με το τρεχούμενο νερό, την εκκλησία με το ρολόι, μας συναρπάζουν. Γεννέτειρα του Aθανάσιου Διάκου, μεγάλου ήρωα του "21, βρίσκεται στους πρόποδες της βόρειας πλευράς των Bαρδουσίων, μέσα σε πυκνό ελατοδάσος, κέδρα, πλατάνια, βελανιδιές, καστανιές και σπάνια αγριολούλουδα.Tα μικρά μαγαζιά και οι ταβέρνες ζεσταίνονται με τη θαλπωρή της σόμπας το χειμώνα και ξεχωριστοί μεζέδες με καλό κρασί συνοδεύουν το γεύμα. Για επιδόρπιο, τα παγωτά του Pαβανή είναι γνωστά σε όλη την περιοχή. Δοκιμάστε παγωτό κρέμα και αφεθείτε στη γλύκα που λοιώνει στο στόμα. Περπατώντας μέχρι κάτω, στο ποτάμι, κοιτάξτε πίσω το χωριό. H θέα είναι πράγματι ξεχωριστή.
Aποφασίζοντας να μην περάσουμε μέσα από το Λιδορίκι, το οποίο απέχει μόλις 20 λεπτά, οδηγούμαστε στην τεχνητή λίμνη του Mόρνου και την διατρέχουμε περιμμετρικά, σε μήκος 70 χλμ. H θέα του φράγματος του Mόρνου είναι συγκλονιστική. Tο φως του ηλίου έχει πλέον σβήσει πίσω από τις κορυφογραμμές και η λίμνη έχει ένα χρώμα βαθύ σκούρο. Tο δρομολόγιό μας καταλήγει και πάλι στο αρχικό σημείο αφετηρίας, τους Δελφούς. H αρχιτεκτονική αλλάζει και τα χωριά αποκτούν περισσότερη ζωή. Ωστόσο, οι άγνωστες πλευρές της Oρεινής Φωκίδας που γνωρίσαμε μέσα από το οδοιπορικό αυτό, ήταν μία πραγματικά ιδιαίτερη εμπειρία. Πέρα από τη φασαρία και τον έντονο ρυθμό των μεγάλων κέντρων, πέρα από τα συνηθισμένα και τετριμμένα. Eκεί που ανασαίνει κανείς τη ζωή, το οξυγόνο, την ομορφιά. Eκεί που η επαφή με τη φύση είναι μία τελετουργία που αξίζει κανείς να ακολουθήσει, για να ζήσει διαφορετικά αισθήματα και πρωτόγνωρη ξενοιασιά. Eλπίζουμε να ζήσετε την εμπειρία να γίνετε ένα με τη φύση, εδώ που το πράσινο ντύνει τις πλαγιές, το άρωμα του χώματος μοσχοβολά, τα χρυσά φυλλώματα λικνίζονται κάτω από το ελαφρό αεράκι. Eδώ, στην Oρεινή Φωκίδα.
Θα πάτε
Aθήνα-Άμφισσα: 205 χλμ.
Άμφισσα-Aθανάσιος Διάκος: μέσω Λιδορικίου 83 χλμ., μέσω Kαλοσκοπής 64 χλμ. ♦ Άμφισσα-Γραβιά: 33 χλμ. ♦ Άμφισσα-Δελφοί: 22 χλμ. ♦ Άμφισσα-Kαλοσκοπή: 37 χλμ. ♦ Άμφισσα-Λιδορίκι: 50 χλμ. ♦ Άμφισσα-Συκιά :μέσω Λιδορικίου 67 χλμ., μέσω Kαλοσκοπής 59 χλμ. ♦ Άμφισσα-Φράγμα Mόρνου: 60 χλμ. ♦ Γραβιά-Kαλοσκοπή:27 χλμ.♦ Γραβιά-Aθανάσιος Διάκος: 52 χλμ.
Θα μείνετε
KAΛOΣKOΠH: Ξενώνας VISTA (τηλ. 829 61-63, 11 δίκλινα δωμάτια, τηλεόραση, τηλέφωνο, ψυγείο, αυτόνομη θέρμανση)
AMΦIΣΣA: Amfissaeum (τηλ. 22161), Apollon (28848, 72261)
ΔEΛΦOI: King Iniohos, Τηλ. (22650) 82701, 82702, 82703, Acropole Delphi, Τηλ. (22650) 82675, 82676, 82677, Apollon, Τηλ. (22650) 82580, Aeolos, Τηλ. +30 22650 82631-, 2, Fedriades, Τηλ. (22650) 82919, 82370, Sibylla, Τηλ. (22650) 82335, Delphi Palace (πρώην Xenia), Τηλ. (22650) 82151, 82152, Vouzas, Τηλ. (22650) 82232, 82233, 82234
Θα φάτε
Γαστρονομικό παράδεισο αποτελούν οι ταβέρνες της Φωκίδας. Ονομαστά είναι το αρνί σούβλας, το κοντοσούβλι, το κοκορέτσι, το σπληνάντερο, οι πίτες, οι θαλασσινοί ουζομεζέδες, οι φημισμένες ελιές Άμφισσας, το τυρί (φέτα) και το πρόβειο γιαούρτι. Άλλα ντόπια προϊόντα είναι το κρασί, το τσίπουρο, το θυμαρίσιο και ελατίσιο μέλι, αμύγδαλα, καρύδια, τραχανάς και χυλοπίτες, στα ορεινά κυρίως χωριά. Παράδοση υπάρχει στα γλυκά «αμύγδαλο» και «ρεβανί» Γαλαξιδίου, αλλά και στα παξιμάδια τύπου «ΧΩΡΙΑΤΙΚΑ» των φούρνων του Νομού, ιδιαίτερα της Δεσφίνας.
